Giriş
Arkadaşlar, bir kahve eşliğinde oturmuştuk geçen gün ve konuşulan mevzu şuydu: “Acaba önlisans öğrencileri tez yazar mı?” diye. Bir yandan da bu soru aslında ne kadar önemli ve geniş bir perspektife sahip — görmezden gelinen bir köşe taşını işaret ediyor olabilir. Bizim de merak ettiklerimiz oldu, biraz kazındık, öğrendiklerimizi sizinle paylaşıyoruz. Çünkü mesele yalnızca “tezi var mı yok mu” değil; aynı zamanda eğitim sistemi, öğrenci motivasyonu, akademik kültür ve geleceğe dair büyük kapılar açma potansiyeliyle bağlantılı. Haydi, birlikte bakalım.
—
Önlisans düzeyinde tez: Kökenleri ve tarihçesi
Aslında “tez” kavramı uzun yıllardır üniversite eğitiminde var — özellikle lisansüstü düzeyde. Ancak Türkiye’de iki yıllık yükseköğretim programları yani önlisans düzeyinde bu kavram nispeten daha yeni ya da farklı isimlerle uygulanıyor. Örneğin, bazı meslek yüksekokullarında “bitirme projesi”, “yönlendirilmiş çalışma” gibi terimler kullanılıyor. ([Kalem Tez Hazırlama Danışmanlık][1])
Bölümlerin yapısı, amaçları ve sektörel ihtiyaçlar doğrultusunda üniversiteler önlisans programlarına uygun akademik çalışmalar koymaya başladı. Bunun bir nedeni de; öğrencilerin normal ders yükünün yanı sıra araştırma yapma, yazma, analiz etme gibi beceriler kazanmaları isteği. Bu beceriler yalnızca lisans düzeyinde değil, erken dönemde edinildiğinde de işe yarar.
—
Günümüzdeki yansıması: Hangi bölümlerde, nasıl oluyor?
Bugün, önlisans düzeyinde her bölümde tez yazılıyor demek mümkün değil. Çünkü üniversitenin yapısı, bölümün niteliği, programın amacına göre değişiyor. Örneğin bazı meslek yüksekokullarında “yönlendirilmiş çalışma” adı altında bir bitirme çalışması zorunlu olabilirken bazı bölümlerde sadece staj veya proje ödevi ile mezuniyet gerçekleşebiliyor. ([tezdanismanlikhizmetleri.com][2])
Akademiniz adlı kaynak şöyle diyor: “Önlisans tezi, önlisans programını tamamlamak üzere öğrencilerin eğitim süreçlerinde edindikleri bilgi ve becerileri uygulama fırsatı buldukları önemli bir akademik çalışmadır.” ([akademiniz.com][3]) Bu tanım aslında önlisans düzeyinde de araştırma kültürünün yerleştiğini gösteriyor.
Ancak önemli bir nokta: bu çalışmalar klasik anlamda lisans/yüksek lisans tezine göre çok daha kısa, sayfa sayısı açısından daha az, kapsam açısından daha dar olabiliyor. Örneğin “Önlisans tezi için ideal sayfa sayısı 20-30 arasıdır.” gibi ifadeler var. ([tezdanismanlikhizmetleri.com][2]) Yani işin ölçüsü değişiyor ama mantığı benzer.
—
Neden yazmalı? Avantajları nelerdir?
Araştırma yapma alışkanlığı kazanılıyor: Hangi kaynaklara ulaşabileceğini, literatür taramasını, veri toplama‑analiz sürecini önceden öğrenmiş oluyorsun.
Yazılı ve sözlü ifade becerileri gelişiyor: Bir çalışmayı “neden yaptım, ne buldum, ne sonuç çıkarıyorum” şeklinde sistematik biçimde sunmak büyük bir artıdır.
Mezuniyet sonrası iş hayatı ya da lisans/diploma programına geçiş hedefi için bir artı çıkar: Özellikle ölçme‑değerlendirme açısından “ben araştırma yaptım” diyenin durumu daha avantajlı olabilir.
—
Karşılaştırmalı bilinç: Lisans ve önlisans bağlamında
Lisans düzeyinde tez yazmak konusu daha yaygın ve kapsamlıdır. Ancak önlisans düzeyinde “hazır tez” konsepti daha esnek: bölümün yapısına göre “kurumsal projeler”, “uygulamalı çalışmalar”, “bitirme çalışması” gibi farklı adlar alabiliyor. ([Usta Yemek Tarifleri][4])
Bu durum bize şunu söylüyor: Eğer bölümünüz önlisans düzeyindeyse ve tez ya da proje sorumluluğu varsa, bunu olumlu bir şekilde değerlendirmek iyi bir strateji olabilir. Çünkü “zorunluluk” gibi görünen adımı “fırsat” olarak çevirmek mümkün.
—
Geleceğe bakış: Potansiyel etkiler ve neden önemli?
İki yıllık programlardan gelen öğrenciler, gelecek için stratejik bir avantaj kazanabilir. Çünkü eğer erken dönemde araştırma deneyimi edinirseniz, lisans veya yüksek lisans adımlarına geçerken “tez yazma süreci” sizin için yabancı olmaz. Aynı zamanda iş dünyasında da “araştırma ve çözüm üretme” becerisi gittikçe daha fazla talep görüyor.
Buna ek olarak, eğitim sisteminin giderek “uygulama + teori” bileşenine önem verdiği günümüzde, önlisans düzeyindeki tez/proje çalışmaları öğrencilere bu geçişi hızlandırmak için bir kapı olabilir. Diğer yandan, öğrencilerin sadece “yeterli not alıp mezun olayım” yaklaşımından çıkıp “ben ne araştırmak isterim, ne bulabilirim” yaklaşımına yönelmesi, eğitim kalitesini de artırabilir.
—
Sonuç
Evet, önlisans öğrencileri tez ya da benzeri bitirme çalışmaları yazabilir — yazıyorlar. Bölümden bölüme değişiyor, adı farklı olabiliyor (yönlendirilmiş çalışma, bitirme projesi vs.), kapsamı daha sınırlı olabilir ama mantığı aynı: öğrencinin öğrenme sürecini tamamlaması, araştırma‑özgünlük, yazılı/sözlü ifade becerisi kazanması gibi hedefleri var. Bu süreci bir yük olarak görmek yerine bir avantaj ve öğrenme fırsatı olarak değerlendirmek, sizi bir adım öne çıkarabilir. Önlisans düzeyinde bile bir “tezin olabilir” gerçeğini kabul etmek, hareket alanınızı genişletir.
Eğitim yolculuğunuzda bu tür çalışmalar karşınıza çıkarsa, “zaten mezun olayım bitsin” yerine “ben bunu nasıl geliştirebilirim, ilerisi için nasıl kullanabilirim” diye düşünmek kazanımları artırır. Başarılar dilerim.
[1]: “2 Yıllık Üniversitede Tez Var Mı? Önlisans tez yazar mı?”
[2]: “İki Yıllık Bölümde Tez Yazılır Mı? – Tez Yazdırma ve Tez Hazırlama …”
[3]: “Önlisans Tezi Nedir ve Nasıl Yazılır? – Akademiniz”
[4]: “Hangi bölümler tez yazar? – Usta Yemek Tarifleri”